ต่อมข้างก้น หรือต่อมเหม็นข้างทวารหนักของน้องหมา (Anal Sacs) เป็นอวัยวะที่มีในน้องหมาทุกตัวทุกสายพันธุ์ ซึ่งต่อมก้นของน้องหมานี้จะคล้าย ๆ กับต่อมเหม็นของตัวสกั๊งค์ที่มักจะปล่อยกลิ่นเฉพาะขึ้นมาเพื่อใช้ในการต่อสู้กับศัตรู ซึ่งสำหรับน้องหมาต่อมข้างก้นเป็นอวัยวะที่น้องหมาใช้สื่อสารเมื่อพบหน้ากัน สังเกตได้จากการที่น้องหมาที่พบกันเป็นครั้งแรกมักจะผลัดกันดมก้นเพื่อตรวจสอบกลิ่นที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัวของแต่ละตัว ...
ต่อมข้างก้นจะมีรูปร่างรี เป็นถุง 2 ข้าง ในตำแหน่ง 9 นาฬิกาและ 3 นาฬิกา บริเวณใต้ผิวหนังข้างรูทวารหนัก ซึ่งไม่สามารถมองเห็นจากภายนอกได้ ต่อมข้างก้นของน้องหมาจะเก็บของเหลวที่มีลักษณะเหนียวข้น สีเหลืองอ่อนไปจนถึงสีน้ำตาลเข้มออกดำ และมีกลิ่นเหม็นคาวฉุนเอาไว้ หากน้องหมาเกิดความกลัว ตกใจหรือในเวลาที่เขาต้องเผชิญหน้ากับอันตรายต่าง ๆ ต่อมข้างก้นก็จะทำงานโดยขับของเหลวที่อยู่ภายในออกมา
โดยปกติแล้วต่อมข้างก้นจะสามารถปล่อยของเหลวที่ถูกกักเก็บไว้ปนออกมาตอนถ่ายอุจจาระ ซึ่งทำให้อุจาระของน้องหมามีกลิ่นเฉพาะตัวเพื่อเป็นการบอกอาณาเขต แต่ก็มีน้องหมาหลาย ๆ ตัว ที่ไม่สามารถขับของเหลวออกมาได้ เนื่องจากถูกเลี้ยงให้อาศัยอยู่ภายในบ้านที่สงบ ปลอดภัย ไม่ได้เจอสภาวะกดดัน หรือเจอเหตุการณ์ตื่นเต้น ต่อมเหม็นจึงไม่ค่อยปล่อยของเหลว ทำให้เกิดการสะสมของของเหลวมากเกินไป (Anal Sac Impaction) ซึ่งอาจทำให้เกิดการอุดตัน และอาจเกิดการอักเสบที่ต่อมข้างก้น (Anal Sacabscess) ทำให้เกิดฝี และถ้าหากเป็นมาก ๆ ฝีอาจแตกออกเป็นแผลข้างก้นได้
โดยมากแล้วความผิดปกติของต่อมข้างก้นมักพบในน้องหมาพันธุ์เล็กมากกว่าน้องหมาพันธุ์ใหญ่ ซึ่งสายพันธุ์กลุ่มเสี่ยง ได้แก่ ปอมเมอเรเนียน ชิวาวา ชิสุ พุดเดิ้ล ปั๊ก เป็นต้น
สังเกตได้อย่างไรว่าต่อมข้างก้นของน้องหมาเริ่มมีปัญหา ?
อาการเริ่มแรกของความผิดปกติของต่อมข้างก้นที่คุณเจ้าของสามารถสังเกตได้ง่าย ๆ คือ เมื่อต่อมข้างก้นของน้องหมาเริ่มเกิดการอุดตัน น้องหมามักจะไม่ถ่ายอุจจาระเพราะเกิดอาการท้องผูก ทำให้อุจจาระแข็ง ซึ่งก้อนอุจจาระอาจจะไปบาดบริเวณรูเปิดของต่อมข้างก้นจนทำให้เกิดการอักเสบติดเชื้อได้ น้องหมาจะมีพฤติกรรมเอาก้นไถไปที่พื้นเหมือนพยายามเช็ดก้น พยายามเลียก้นตัวเองบ่อยกว่าปกติ มีของเหลว หรือเมือกกลิ่นเหม็นไหลออกจากก้น และในกรณีที่มีปัญหาการติดเชื้อน้องหมาอาจมีอาการ ซึม เบื่ออาหาร มีไข้ และเจ็บปวดบริเวณก้น ซึ่งหากปล่อยทิ้งไว้โดยไม่มีการช่วยบีบต่อมข้างก้นจะทำให้เกิดการอักเสบ และเป็นฝีของต่อมข้างก้นตามมาได้
หากน้องหมาของคุณเกิดอาการผิดปกติของต่อมข้างก้น ในระยะเริ่มแรก คือน้องหมาเริ่มไถก้นไปกับพื้น หรือเลียก้น คุณเจ้าของสามารถช่วยเอาของเหลวที่อุดตันอยู่ภายในออกมาได้โดยการสำรวจความผิดปกติ และบีบต่อมข้างก้นให้น้องหมาอย่างน้อยเดือนละ 1-2 ครั้ง เพื่อลดโอกาสเสี่ยงของต่อมข้างก้นไม่ให้เกิดการอักเสบ
แต่สำหรับคุณเจ้าของที่มักจะพาน้องหมาไปเข้ารับบริการอาบน้ำตัดขนในร้านกรูมมิ่ง พนักงานมักจะบีบต่อมข้างก้นให้น้องหมาทุกครั้งอยู่แล้ว ซึ่งถ้าบีบด้วยแรงที่เหมาะสม และถูกตำแหน่งก็มักจะไม่มีปัญหาอะไร แต่ถ้าบีบโดยใช้แรงมากเกินไปก็อาจทำให้เกิดการระคายเคือง และอักเสบตามมาได้
สำหรับน้องหมาที่ต่อมข้างก้นมีเมือก หรือของเหลวออกมามากผิดปกติ เกิดการอักเสบ หรือเป็นฝีจนแตก แนะนำให้พาน้องหมาไปพบสัตวแพทย์ตรวจดูอาการ เพื่อทำการรักษา ซึ่งสัตวแพทย์อาจจะทำการบีบเอาของเหลว หนอง เลือดที่อยู่ภายในต่อมข้างก้นออกมา ในกรณีมีการติดเชื้อ อักเสบเป็นหนอง อาจควบคุมการติดเชื้อด้วยยาปฏิชีวนะที่สามารถออกฤทธิ์เข้าไปในต่อมข้างก้น เช่น Vibravet , Marbocyl , Marbocyl , Marbocyl โดยสัตวแพทย์จะให้ยาตามน้ำหนักตัวของน้องหมา พร้อมกับให้กลุ่มยาบรรเทาตามอาการ เช่น ยาแก้ปวดลดอักเสบ ยาลดบวม
***กรณีไม่สามารถรักษาให้หายได้ด้วยการให้ยา สัตวแพทย์อาจจะพิจารณาการผ่าตัดเอาต่อมข้างก้นออก ซึ่งจากการศึกษาพบว่าหากน้องหมาถูกผ่าตัดเอาต่อมข้างก้นออกไป น้องหมาก็สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้ตามปกติโดยไม่มีอุปสรรคค่ะ
สำหรับผู้เลี้ยงที่ไม่ได้พาน้องหมาไปอาบน้ำตัดขนที่มีบริการบีบต่อมข้างก้นที่ร้านกรูมมิ่ง ก็สามารถบีบต่อมข้างก้นน้องหมาด้วยตัวเองได้ง่าย ๆ เพื่อรักษาสุขภาพ และเพื่อป้องกันไม่ให้เกิดการอักเสบที่ต่อมข้างก้นของน้องหมา ซึ่งมีขั้นตอนดังนี้ค่ะ
1. จำกัดพื้นที่ให้น้องหมาอยู่ในห้องที่ปิดทึบ เพื่อป้องกันน้องหมาวิ่งหนี
2. สวมถุงมือ แนะนำเป็นถุงมือยางชนิดบางที่มีความกระชับ เพื่อป้องกันของเหลวน้องหมาเปื้อนมือ
(คำเตือน!! ถ้าของเหลวจากต่อมเหม็นเปื้อนมือ ล้างสบู่แค่ไหนกลิ่นของเหลวที่คล้ายกับปลาเค็มค้างปีก็ยังติดไปอีกหลายชั่วโมงนะคะ)
3. ให้คุณเจ้าของนำทิชชูชุบน้ำอุ่นให้หมาด ๆ มาเช็ดทำความสะอาดบริเวณรอบก้นของน้องหมาเบา ๆ เพื่อเอาเศษคราบสกปรกต่าง ๆ ออกก่อน
4. สำรวจตำแหน่งต่อมข้างก้นน้องหมา ถ้าต่อมข้างก้นอุดตันจะเห็นตุ่มแข็งอยู่ข้าง ๆ ก้น ให้ใช้ผ้าชุบน้ำอุ่นวางปิดบริเวณต่อมเหม็นก่อน
5. จัดทิศทางหันก้นของน้องหมาให้ออกไปจากรัศมีที่ของเหลวอาจจะพุ่งมาทางผู้เลี้ยงได้
6. ใช้กระดาษทิชชูอย่างน้อย 4-5 ชั้น วางแปะบนก้นน้องหมา แล้วเอาหัวแม่มือกับนิ้วชี้วางไว้ 2 ข้างของต่อมข้างก้น จากนั้นให้บีบของเหลวออกมาจากต่อมข้างก้นให้หมด
7. คุณเจ้าของจะเห็นของเหลวที่มีกลิ่นเหม็นติดกระดาษทิชชูออกมา
8. หลังจากบีบต่อมข้างก้นเพื่อเอาของเหลวออกมาเรียบร้อยแล้ว ให้คุณเจ้าของล้างทำความสะอาดก้นน้องหมาทุกครั้ง
9.แนะนำให้คุณเจ้าของบีบต่อมข้างก้นของน้องหมาก่อนอาบน้ำ เพราะเมื่อบีบต่อมก้นเสร็จจะได้ฟอกสบู่ที่ก้นให้สะอาดค่ะ
หายสงสัยกันแล้วใช่ไหมคะว่า ต่อมข้างก้น หรือต่อมเหม็นข้างทวารหนักของน้องหมาอยู่ตรงบริเวณไหน และมีวิธีการสังเกตและดูแลอย่างไรบ้าง ... สิ่งที่สำคัญในการดูแลรักษาต่อมข้างก้นน้องหมาคือ เพื่อน ๆ ต้องหมั่นสังเกตความผิดปกติที่อาจเกิดขึ้นกับต่อมข้างก้นน้องหมา หากน้องหมาเริ่มไถก้น หรือพยายามเลียก้น อย่าลืมที่จะยกหางน้องหมาเพื่อตรวจดู หรือบีบเอาของเหลวที่อุดตันอยู่ออกให้เขา และอย่าเผลอลงน้ำหนักมือเยอะเกินไป เพราะจะทำให้ต่อมก้นของน้องหมาฉีกขาด และเกิดการอักเสบได้นะคะ
